Anadolu’da konuğa mihman diye gelmişiz. İşin tasavvufi yönünü bir yana bırakalım. Anadolu insanına mihman gelince, gönülleri baharda açılan gonca güle döner. Mihmanla söyleşi tatlı, bal gibidir. Ya mihman sevgiliyse… Âşıklar hanelerine gelen mihmanları sevgi iye kucaklamışlar. Pir Sultan Abdal da öyle:
Bize mihman geldi şad oldu gönlüm
Mihman canlar bize safa geldiniz
Kasavet kalmadı bahar yaz oldu
Mihman canlar bize safa geldiniz
Dua edin bize misafir gele
Yavan yahşi yiyip yüzümüz güle
Büyük küçük anı hep Hızır bile
Mihman canlar bize safa geldiniz
Misafir kapının iç kilididir
Ev sahibi de anların kelbidir
Misafir mihmandır mihman Ali’dir
Mihman canlar bize safa geldiniz
Kahrettiği yere misafir gelmez
Çalışır çabalar ektiği bitmez
Seğirtse de gitse menzile yetmez
Mihman canlar bize safa geldiniz
Pir Sultan Abdal’ım kayda verile
Misafir kısmetin getirir bile
Misafir mihmandır sen özün dile
Mihman canlar bize safa geldiniz
Mihman gelince günlü şad olanlardan biri de Şah Hatayî’di. Mihmanla birlikte kara kışta karlar yağarken bahar yaz olmuştu:
Yine mihmân gördüm gönlüm şâd oldu
Mihmânlar siz bize safâ geldiniz
Kar kış yağar iken bahar yaz oldu
Mihmânlar siz bize safâ geldiniz
Misâfir aşk kapusunun dilidir
Hızr’ı sev kim sâhibinin gülüdür
Tanrı misafiri pîrim Ali’dir
Mihmânlar siz bize safâ geldiniz
Bir eve kahr ola misâfir gelmez
Çalınsa çırpınsa ektiği bitmez
Çağırsa bağırsa bir ere yetmez
Mihmânlar siz bize safâ geldiniz
Himmet eyle sen ki dâimâ gele
Yavan yaşık bizim yüzümüz güle
Büyük küçük anı hep Hızır bile
Mihmânlar siz bize safâ geldiniz
Misâfir gelir ki kısmeti bile
Misâfir Hızır’dır özrünü dile
Hatâyî’m uğruyu tut ver gel ele
Mihmânlar siz bize safâ geldiniz
Âşık Kul Yusuf, başkalarına sevgilinin mihman geldiğini ve gönülleri şad ettiğini, kendisine ise ayrılık düştüğünü söylüyor. Aşağıya aldığım bu güzel türküyü, Muzaffer Sarısözen, Kangal’da Âşık İlyas Güldibi’den derlemiş. Daha sonraları Ahmet Yamacı da bir küple noksanıyla Erzincan’da Hıdır Ersoy’dan derlemiş. Her ikisi de TRT repertuarında var:
Şu benim divane gönlüm
Gine hubdan hub’a düştü
Mah cemalin şulesinden
Çalkalandı ab’e düştü
Kiminin mesken külhan
Kimi derviş kimi sultan
Kimi yâre olur mihman
Fakir yârden cüda düştü
İntizarım bak kelama
Yârimden gelen selama
Rüzigar doldu aleme
Bana bad’ı saba düştü
Felek birgün cana kıyar
Bizi kabdan kaba koyar
Kimi atlas libas giyer
Yârdan bize aba düştü
Kul Yusuf’um derki kemler
Gözümden akıttım demler
Benim çektiğim sitemler
Yârdan bana caba düştü
Yüzyıllar ötesinden günümüze gelelim. Kent yaşamının zorlukları, gönüllerin arzu etmesine karşın konukseverlik geleneğimizin zayıflamasına yol açtığı bir gerçek… Ancak Anadolu’muzun en uzak bir köşesine yolunuz düşerse, oralarda bazı şeylerin para etmediğini göreceksiniz.
Anadolu insanı, konuğuna yemez yedirir. Kendisinin aç olduğunu size sezdirmez. Giymez giydirir, uyumaz uyutur. Bir sıcak çay, bir tas soğuk ayran, bir dürüm yufka ikram etmekten mutlu olur.
Televizyonun, dizilerin insanları tutsak almadığı yılarda misafirlik ve komşuluk daha iç içeydi. Konuklara açılan odalar, uzun kış gecelerinde her çeşit ihtiyacı karşılamış, kültür hizmeti görmüştü. Gelen konuklardan, başka yerlerin haberleri alınırken, buraların haberleri de başka yerlere ulaşmıştı.
Köy odaları, âşıksız da kalmazdı. Köy odalarındaki âşıklık geleneği ile ilgili bilgileri, ileride halk hikâyeleri geleneğini anlatacağımız seminerde anlatacağız.
Köye âşıkların gelmediği günlerde, köy odalarında kitap okunurdu. Elbette öncelikle cönkler elden bırakılmazdı. Bunun dışında Siyer-i Nebiler, Ahmediye, Muhammediye, Saadete Girenlerin Bahçesi gibi manzum hikâyeler, Battal Gazi, Köroğlu gibi destanlar, Kırk Vezir, Kırk Haramiler gibi masallar, Hz. Ali’nin cenkleri gibi gazevâtnâmeler raftan indirilerek okunur, ertesi gün devam edilmek üzere tekrar rafa kaldırılırdı.
Köye eğer bir âşık gelmişse, oda hınca hınç dolardı. Yolda, yaşta büyüklük sırasına göre oturulurdu ama, âşığın yeri odanın ortası, genellikle orta direğin dibi olurdu.
Yüzyıllar ötesinden günümüze türkülerimiz nasıl canlı kalabilmiş sorusunun yanıtı köy odalarıdır. Yüzyıllar ötesinde yaşamış halk ozanlarının ustalarının eserlerinin hâlâ canlı kalmasının da yanıtı köy odalarıydı.
Ölü aşından, düğün yemeğine, herfeneden sıra yemeğine, cem yemeklerinden suç yemeklerine kadar toplum hayatımızda önemi olan yemeklerin vücut bulduğu yerler de bu odalar olmuştur.
Atalar, insanlar yaklaşa yaklaşa, hayvanlar koklaşa koklaşa anlaşır, demişler. İnsanların konuşa konuşsa anlaşacağının kanıtı konuk odalarıydı.
Ahmet ÖZDEMİR